Chữ nôm

Chữ nôm (𡦂喃) – pismo wernakularne, pismo wietnamskie wywodzące się z pisma chińskiego (hán tự). Początki pisma sięgają wyzwolenia Wietnamu w X w. Pismo było w użyciu do początków XX w. W XVIII w. zaczęto zastępować je przystosowanym do wietnamskiej wymowy alfabetem łacińskim (wiet. quốc ngữ, chiń. 國語).

W sinowietnamskim piśmie chińskie ideogramy i piktogramy zachowały na ogół swoje znaczenie, zyskując natomiast wietnamską lekcję. Na ich bazie Wietnamczycy stworzyli nowe znaki piktofonetyczne, złożone z elementów semantycznych oraz fonetycznych bazujących na wymowie (lekcji) wietnamskiej. To właśnie te znaki, dla Chińczyków na ogół niezrozumiałe, przesądzają o odrębności chữ nôm od pisma chińskiego.

Podobnie jak pismo chińskie w początkowym etapie rozwoju, chữ nôm miało wiele wariantów zapisu tego samego znaku. O ile jednak pismo chińskie zostało ustandaryzowane poczynając od pisma małopieczęciowego, o tyle w chữ nôm nigdy nie przyjęto jednego standardu zapisu. Wielu słowom przypisane jest kilka wariantów znaku. Utrudniało to opanowanie tego pisma i przyczyniło się do przejścia na alfabet łaciński.

Historia

Początki chữ nôm okresu I w. p.n.e. do X w. n.e., kiedy północny Wietnam znalazł się pod władzą Chin. Wietnamskie elity uległy wówczas sinizacji i przyswoiły sobie chińskie pismo oraz kulturę. U schyłku tego okresu w północnym Wietnamie pojawiły się tendencje niepodległościowe, które doprowadziły w X wieku do powstania rodzimej wersji chińskiego pisma nazywanej wówczas quốc âm (國音, dosł. wymowa narodowa). Znak z puli quốc âm pojawił się w 939 roku w nazwie pierwszego niepodległego państwa na północy – Đại Cồ Việt (大瞿越, chodzi o środkowy znak 瞿).

Po zdobyciu niepodległości wietnamscy uczeni energicznie zabrali się do rozwoju chữ nôm i zaczęli tworzyć kolejne piktofonogramy dopasowane do ich języka. Przez kolejne tysiąc lat wietnamskie dzieła filozoficzne, religijne, historyczne, a także dokumenty urzędowe były zapisywane przy użyciu pisma południowego. Najstarszym jego znanym zabytkiem jest pochodząca z 1209 roku stela w świątyni Bảo Ân. Inna stara inskrypcja na dzwonie z brązu w pagodzie Vân Bản w Đồ Sơn pochodzi z 1076 r., ale jej datowanie nie jest pewne.

Chữ nôm długo musiało współzawodniczyć z czysto chińskim zapisem i zaczęło dominować dopiero w XVIII wieku, m.in. za czasów cesarzy Tây Sơn (西山) w latach (1788–1802), kiedy cała korespondencja urzędowa była nim zapisywana. W okresie tym pismem południowym posługiwali się pisarze i poeci, tj. m.in. Nguyễn Du (阮攸) oraz Hồ Xuân Hương (胡春香).

Jednak już w XVII w. pojawiło się pismo alfabetyczne quốc ngữ (國語), które stworzył francuski jezuita Alexandre de Rhodes. Wyparło ono stopniowo pismo południowe. W 1920 r. kolonialne władze zakazały używania chữ nôm. Obecnie jedynie ok. 100 osób na całym świecie, głównie naukowców, buddyjskich duchownych oraz starszych Wietnamczyków w Chinach (tzw. jing, 京), potrafi odczytywać pismo sinowietnamskie. 80 mln Wietnamczyków ma dostęp do zabytków narodowego piśmiennictwa dzięki transkrypcjom na quốc ngữ.

Cztery skarby gabinetu

Cztery skarby gabinetu – przedmioty niezbędne do kreślenia znaków pisma chińskiego. W przeszłości były podstawowym wyposażeniem każdego chińskiego uczonego, urzędnika, artysty albo literata. Termin wszedł do obiegu między IV i V wiekiem, kiedy technika kreślenia znaków pędzelkiem na papierze stała się podstawowym sposobem pisania w Chinach. Dziś nie sposób wyobrazić sobie bez nich chińskiej kaligrafii.

Do czterech skarbów zaliczają się:

• papier (紙, zhǐ) – wynaleziony w Chinach najpóźniej na początku II wieku i tam po raz pierwszy użyty do pisania
• pędzel pisarski (筆, bǐ) – wykonany z włosia i bambusowego patyczka; został wynaleziony najpóźniej w III w. p.n.e. Nim zaczęto wytwarzać papier, pisano nim m.in. na jedwabiu i bambusowych deszczułkach
• kamień pisarski (硯, yàn) – płaski kamień z wgłębieniem do rozrabiania tuszu z wodą, odpowiednik kałamarza
• tusz (墨, mò) – przechowywany w małych sztabkach

Standardowy język kantoński

Standardowy język kantoński, yue – jeden z języków chińskich używany na południu Chin, w Hongkongu i Makau, a także przez potomków chińskich emigrantów w Azji Południowo-Wschodniej i innych rejonach świata. Jego nazwa wywodzi się od prowincji Guangdong. Liczbę użytkowników kantońskiego szacuje się ogółem na 55 mln (z uwzględnieniem wszystkich pokrewnych dialektów z grupy yue).

Standardowy język kantoński

Kantoński jest językiem hongkońskiej popkultury. To w nim najczęściej nagrywane są dialogi w filmach z Hongkongu oraz miejscowe piosenki. Właśnie ze względu na ogromny wpływ mediów hongkońskich odmiana używana w tym mieście uważana jest obecnie za standardową i najbardziej prestiżową, pomimo iż wcześniej to dialekt miasta Guangzhou (pol. Kanton) uchodził za „najczystszą” formę tego języka. Poza formą standardową istnieje cały szereg dialektów, często znacznie różniących się od siebie, określanych także jako język kantoński lub yue.

System fonologiczny

Z innymi językami chińskimi kantoński dzieli pismo, jednak jego wymowa jest bardziej skomplikowana od mandaryńskiego (większa liczba tonów i wygłosów). Od języka średniochińskiego kantoński oddzielił się ok. VII wieku, kiedy Chińczycy skolonizowali tereny dzisiejszego południa kraju. W trakcie ewolucji kantoński przeszedł mniejsze zmiany niż mandaryński i uważa się, że jest bardziej zbliżony do średniochińskiego, którego wymowę próbują zrekonstruować sinolodzy. Na przykład wiersze z epoki Tang czytane po kantońsku rymują się częściej, niż kiedy czytane są w lekcji mandaryńskiej. W przeciwieństwie do dialektów mandaryńskich, kantoński zachował spółgłoski zwarte -p, -t, -k na końcu wyrazu oraz wygłosowe -m. Posiada bogaty zasób tonów – łącznie z wariantami jest ich aż dziesięć, z czego sześć uważa się za podstawowe.

Młode pokolenie wykazuje tendencję do upraszczania pewnych głosek, zwłaszcza tylnojęzykowego „ng”. Tak więc zamiast „ngő” wymawiają „ő” (ja). Również ze zbitek „kw” i „gw” często wypada „w”, np. gwóng dung wá („język kantoński”) wymawiane jest jako góng dung wá. „l” często używane jest zamiast „n” np. ngő ngōi néi („kocham cię”) wymawiane jest przez młodych ludzi ő ōi léi.

Zapis języka kantońskiego

Istnieją dwa sposoby zapisu języka kantońskiego za pomocą znaków chińskich. Dzięki temu, że pismo chińskie ma charakter ideograficzny, jeden ze sposobów zapisu zbliżony jest wizualnie do języka mandaryńskiego, natomiast znaki odczytuje się zgodnie z wymową kantońską. Drugi sposób to dokładny zapis potocznego języka kantońskiego, różniącego się znacznie szykiem zdania, idiomatyką itd. W tym przypadku słownictwo języka kantońskiego również w piśmie częściowo różni się od języka ogólnonarodowego. Stworzono nawet ponad tysiąc znaków używanych jedynie do zapisu słów kantońskich. Z tego też powodu powstała odrębna Wikipedia po kantońsku.

Idu

Idu (이두, hancha: 吏讀) – dawny system zapisu języka koreańskiego przy pomocy znaków pisma chińskiego, opracowany pod koniec VII wieku przez Solch’onga, uczonego z państwa Silla, w oparciu o wcześniejsze metody zapisu. Pomimo swojego znacznego stopnia skomplikowania, pozostał w użyciu mimo opracowania alfabetycznego pisma hangul aż do XIX wieku.

System idu oparty został na piśmie hancha, z użyciem dodatkowych znaków dla oznaczenia koreańskich końcówek gramatycznych. Przykładem zapisu w idu jest fragment chińskiego kodeksu prawnego z okresu dynastii Ming: 雖犯七出有三不去, przełożony na koreański jako 必于七出乙犯爲去乃三不去有去乙. Widoczne jest wprowadzenie koreańskiego tłumaczenia chińskiego terminu 雖 → 必于, dodanie do chińskiego elementu 七出 końcówki przyimkowej 乙, oraz dodatkowe znaki 爲去乃 i 有去乙 dla oznaczenia koreańskiej deklinacji czasowników.

Z miejskich legend: Opowieść kierowcy taksówki

Ciemną nocą, gdzieś w japońskich górach, taksówkę zatrzymuje przemoknięta, samotna kobieta. Z jej włosów i ubrania skapuje woda. Prosi o podwiezienie do najbliższego miasta, jednak kiedy taksówka dociera na miejsce, okazuje się, że pasażerka zniknęła. Jednym śladem, jaki po sobie pozostawia, jest przemoczona od deszczówki tylna kanapa samochodu. Wtedy kierowca orientuje się, że zaparkował koło cmentarza…

Historie o duchach zatrzymujących taksówki znane są w całej Japonii i mają długą tradycję. Podobne opowiadano już w erze Meiji (1868-1912), jednak wtedy zamiast taksówki duch korzystał z rikszy.

Powiada się też, że ilość taksówek zatrzymywanych przez duchy wzrosła w okolicach miasta Sendai po tragicznym trzęsieniu ziemi i tsunami w 2011 roku. To duchy ofiar tragedii szukają sposobu, aby wrócić do domu. Podobno łatwo je rozpoznać, niezależnie od pory roku ubrane są ciepło, tak jakby był marzec, miesiąc w którym doszło do katastrofy.

Japońscy taksówkarze mają do tego typu opowieści podejście dość rzeczowe. Z jednej strony pojawia się problem bo “kto ma zapłacić za taki kurs??”, z drugiej strony pewna firma taksówkarska organizuje wycieczki po miejscach, o których krążą legendy oraz tych, w których “coś dziwnego” przytrafiło się pracownikom firmy.

W każdym razie, jeśli jesteś samotną kobietą i zatrzymujesz taksówkę w środku nocy koło cmentarza lub głęboko w górach… nie zdziw się, jeśli odjedzie z piskiem opon.

buuu!!!

Żarcik ^^.